विवेकको संघियता

- संप्रस पौडेल 'दिवस'

स्थानीय कुकुरहरू कहिलेकाहीँ झगडा गरे पनि अन्ततः मिलेरै आ–आफ्नो राज्य चलाउँथे । वल्लो गाउँको कुकुर अर्को गाउँमा जानुपर्दा त्यस गाउँका लोकल कुकुरका अगाडि पुच्छर टाङमुनि लुकाएर हिँड्थ्यो । अर्को गाउँका कुकुर वल्लो गाउँमा जाँदा पनि यही नियम लागू हुन्थ्यो । कुनै अपरिचित कुकुर गाउँहरूमा आए गाउँका सबै कुकुर मिलेर घेर्थे । अझ पुच्छर ठाडो पारी बडो शानले आए त्यसलाई पुच्छर ठड्याएर अमर्यादित भएको र आफ्ना राज्यका नियमलाई मिचेको आरोपमा टोक्दै र भुक्दै खेदेर सिमापार गराउँथे । जस्तै लुते र खोरण्डो कुकुर पनि आफ्नो राष्ट्रियता र सार्वभौमिकताका रक्षार्थ बहादुर र शुरवीर भएर मैदानमा छाति उघारेर उत्रन्थ्यो । एउटा राज्यमा एउटा कुकुर मात्रैले शासन गर्दथ्यो । यसरी जनसंख्या र आत्मसम्मानको आधारमा कुकुरहरूले सामाजिक संघियताको सूत्रपात गरे ।

कुनै समय बिरालो र बाघ साथी साथी थिए । अहिले पनि झट्ट हेर्दा बाघ र बिरालोको स्वरूप र जिउडाल उस्तै देखिन्छन् । केवल बाघ कलरपूmल र बिरालो मोनोक्रम मात्रै न हुन् । दुवैको दोस्ती राम्रैसँग चलिरहेथ्यो । दोस्तीभन्दा पनि बिरालो बाघको गुरू पो थियो । बिरालोले बाघलाई दौड्न, शिकार गर्न, आक्रमण गर्न, पौड्न सबै सिकायो । खाली पानाको दिमागवाला विद्यार्थीलाई कखरा खुट्याएर माथिल्लो कक्षामा पठाएपछि उनै शिक्षकमाथि धावा बोल्ने आजका धेरै विद्यार्थी र बाघमा एउटै रूप देखाप¥यो । बाघले बिरालोबाट सबै सिकेपछि अब आपूmलाई बाँच्न उसको आवश्यकता नपर्ने ठान्यो । यस्तैमा एक दिन बिरालोलाई नै खान्छु भनी लखेट्न थाल्यो । बिरालो पनि आफ्नो प्रिय शिष्य तथा साथीले आपैंmलाई मार्न लखेटेपछि भाग्दै एउटा रुखमा चढेर ज्यान जोगायो । बाघले तलबाट ‘मलाई रुख चढ्न किन नसिकाएको ?’ भन्यो । बिरालोले ‘तिमीले आफ्नो असली रूप देखायौ, यस्तै हुन्छ भन्ने सोचेर मैले नसिकाएको’ भन्यो । अन्ततः बाघले बिरालोलाई ‘तँ त के तेरो दिसा पनि छोड्दिन’ भन्दै हवाला दियो र बिरालोलाई पूर्णतः शत्रुको कोटीमा राख्यो । त्यसैबेलादेखि अहिलेसम्म पनि बिरालोले आफ्नो दिसा (काट्टो) कसैले नदेख्ने गरी माटो वा अन्य चिजमा खोस्रिएर पुर्ने गर्छ । नत्र घरका धानका भकारी र मकैका कुन्युमा हेर्नुस् त । यस पाठबाट पनि बाघ र बिरालोले जातिय दृष्टिले बेग्ला बेग्लै संघ बनाई बाघ जंगलमा र बिरालो घरमा बसी जातिय संघियताको सूत्रपात गरे ।

चिमोटे बाख्रो पनि कराउँछ तर खुट्टै काटे पनि जिराफ कराउँदैन । आफ्नो हक र अधिकारका लागि नबोली सहनेहरूका धैर्यता पनि एउटा मृत्यु हो । भेडा भेडासित, बाख्रा बाख्रासित भन्ने उखान चलेकै छ । कागको हुलमा बकुल्लो गएर सिनो टिप्दैन । एक्लै परे पनि बकुल्लाको हुलमा काग मिसिएर माछा मार्न हिँड्दैन । माछाको पर्खाईमा बकुल्लो खोला नजिकैको ढुंगामा घण्टौं ध्यानमग्न हुन्छ । काग पनि सिनो भेटेपछि आफ्नो धर्म अनुसार सबै कागलाई डाकेर खान आह्वान गर्दछ । यसरी धर्मको आधारमा संघियता जनावरहरूमा सृष्टिको शुरुवातदेखि नै चलिआएको पाइन्छ ।

शक्तिको आधारमा ठूला जीवहरूले सागर, महासागरमा आफ्नो संघियता खडा गरे । साना किरा, झिँगेमाछा, गड्यौला र हिले, बुदुनाहरूले सीम, धाप र खोलानालामा संघियताको अखडा जमाए । यसरी शक्तिको आडमा संघियताको निर्माण हिजो आज भएको होइन । यो त एककोषियबाट बहुकोषिय जीवको जन्म हुनासाथ सृष्टिको पूर्वाद्धमा नै शुरु हुन गएको मानिन्छ । यसैले समाजका परिश्रमी सदस्यहरूले शक्तिको आधारमा संघियता लागू गरी आएको पाइन्छ । यो ठूला र शक्तिवान जीवलाई फाइदा जनक भए पनि साना र निमुखा तथा अल्पसंख्यकहरूका लागि अप्रजातान्त्रिक संघियता हो ।

गाई, भैंसी, खसीबाख्रा, घोडा, गधा, भेडा, कुकुर, किर्ना, उडुस, उपिया, लामखुट्टे इत्यादिले अरुको दास भएर समय बिताउन चाहे । त्यसैले संसारमा बाघ पालेर दुध दुहुने मानिस कोही भेट्टाउँन सकिन्न । किनकी बाघ जातिय संघियताको पक्षधर हो । यसैले आफ्नो दुई छाक घाँस खान पाएकैले त्यसैलाई जीवनको सर्वश्रेष्ठ प्राप्ती ठान्नेहरूले आपूmलाई घोडा, गधा, गाई, कुकुर, उडुस, किर्ना इत्यादि भई मानिसका आडमा टाँसिएर पापी पेटको माग र आवश्यकताको सिद्धान्तको परिपूर्तिको संघियता रोजे । यो निमुखाहरूको संघियता हो । जसमा ती निमुखाहरूको कुनै हक र अधिकार भन्ने हुँदैन । यसैले मायाँ गरेर पालेको खसी पनि काटेर खाने चलन रहेको छ ।

आज आम नेपालीले सदियौंदेखिको राजसँस्था, निरंकुश तानाशाही सरकार ढालेर बुद्धि र विवेकको आधारमा संघियता ल्याउनु परेको छ । दुध उमालेर खेर गएको निहुँमा राजमार्ग बन्द गराउने र उडुसले टोकेर मर्नेलाई सहिदमा दराउने कामले संघियतामा तगारो हालिरहेछ । मान्छे मार्नेलाई धमाधम क्षतिपूर्तिको रकम बुझाउँदै थुम्थुम्याउँन लागेको सरकारले पुनः रकम फिर्ता भन्दै फच्चेको खेल खेलिरहेछ । भ्रष्टाचार, अत्याचार, जाली कारोबार, तस्करी दिन दुईगुणा रात चारगुणा बढेको छ । रातमा हुने हत्या, बलात्कार, चोरी, डकैती, तस्करी यावत घटना दिनदहाडै हुन थालेको छ । दिन पनि दिन जस्तो छैन अचेल । घाम लागेर भएको उज्यालोले दिन कहाँ हँदो रहेछ र ? रातमा हुने गैरकानूनी, अव्यवहारिक क्रियाकलाप दिनदहाडै भएपछि यहाँ चौबिसै घण्टा रात परिरहेको छ । देशको मायाँ भनेको नेता र सरकारलाई मायाँ गर्नु होइन । तैपनि संघियताको नारा झिकेर नेताजी अर्को चुनाउको धाक लगाएर गाउँ आइपुगेका छन् । सार्वभौमसत्ता र राष्ट्रियतालाई यतिखेरै प्रयोग गर्ने हो भने उपयुक्त भिजन भएकाहरूलाई कान्लो उकाल्दै संसदमा कोकोहोलो मच्चाउनेलाई चुनावबाटै बहिष्कार गर्नु परेको छ । जात, धर्म, पेशाको आधारमा होइन विवेकको आधारमा संघियताको नारा बोक्नेहरूलाई नेतृत्व दिनुपर्ने देखिन्छ । अस्तु । २०७० भाद्र